Πουθενά δε τo βρίσκω, αυτό το ρίσκο!

05/03/2010

 

Ο στίχος του Νικου Πορτοκάλογλου («πόσο τη βρίσκω με αυτό το ρίσκο»), είχε ερωτική διάθεση και έμπνευση. Ο παραφθαρμένος, έχει αφορμή μια είδηση της περασμένης εβδομάδας, αναφορικά με τη σύνδεση αναψυκτικών με ζάχαρη και καρκίνου του παγκρέατος. «Με τον καρκίνο στο πάγκρεας συνδέονται τα αναψυκτικά με ζάχαρη» έλεγαν οι τίτλοι και το πρώτο πράγμα που διάβαζες ήταν ότι όσοι πίνουν δύο και περισσότερα αναψυκτικά την εβδομάδα έχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν καρκίνο στο πάγκρεας. Πανικός!!!

 

Βεβαίως αν διάβαζες παρακάτω, θα έβλεπες ότι το εύρημα βασίστηκε σε ένα μικρό αριθμό περιπτώσεων και ακόμα δεν είναι σαφές αν υπάρχει σχέση.  Κι εγώ τι να κάνω να συνεχίσω, ή να τα κόψω τα αναψυκτικά που πίνω δύο την ημέρα; Ποιο είναι το ρίσκο μου;

 

Με διπλό ενδιαφέρον έκανα μερικά κλικ με τις λέξεις κλειδιά και επισήμανα τα εξής: Αρχικά υπήρχαν χιλιάδες αναφορές για την έρευνα, με αντίστοιχους τίτλους. Σε αρκετούς δημισιογραφικούς ιστότοπους με πιο αναλυτικά ρεπορτάζ φιλοξενούσαν δηλώσεις επιστημόνων που επεσήμαναν το γεγονός ότι άλλες πολύ μεγαλύτερες σε δείγματα μελέτες δεν είχαν δείξει καμμία σχέση. Άλλες δηλώσεις αφήνανε υπονοούμενα ότι η μελέτη δεν έλαβε υπόψιν άλλους παράγοντες κινδύνου που μπορούσαν να συνυπάρχουν. (Ηλικία, κάπνισμα, φύλο, κατανάλωση κόκκινου κρέατος) ενώ κάποιες φτάνανε στο σημείο να σχολιάζουν ότι οι ερευνητές παρέκαμψαν κάποια στάδια στην πρόσπάθειά τους να συνδέσουν τον καρκίνο του παγκρέατος με την κατανάλωση αναψυκτικών με ζάχαρη. Τέλεια!

 

Είναι γεγονός ότι στην εποχή μας κατακλυζόμαστε από πληροφορίες σε θέματα διατροφής και υγείας, προερχόμενες από πολλαπλές πηγές για τις οποίες ούτε οι δημοσιογράφοι, ούτε το καταναλωτικό κοινό είναι σε θέση να αξιολογήσουν την αξιοπιστία τους. Φτάνουν σε μας μέσα από το μεγεθυντικό φακό των ΜΜΕ, χωρίς να υπάρχει ουσιαστικό φιλτράρισμα και φυσικά πολλές από αυτές μπορεί να είναι λανθασμένες, να αναπάραγουν αρνητικά στερεότυπα, να δυσκολεύουν τη ζωή μας, ή ακόμα χειρότερα, να μας δημιουργούν αδικαιολόγητες ανησυχίες ή και πανικό.

 

Η αλήθεια είναι ότι προσωπικά δυσκολεύομαι να δεχτώ ότι τα τρόφιμα που καταναλώνουμε σήμερα είναι λιγότερο ασφαλή απ’ ότι παλαιότερα. Και μιλάω για ασφάλεια, όχι για ποιότητα που δεν μπορώ να επιχειρηματολογήσω… Ότι καταναλώνουμε σήμερα είναι λογικά περισσότερο ασφαλές απ’ ότι στο παρελθόν, δεδομένης της προόδου της τεχνολογίας τροφίμων.

 

Τι συμβαίνει λοιπόν; Στο παρελθόν η ροή της πληροφορίας ήταν πιο αργή. Μια έρευνα έβγαινε όταν πραγματικά είχε ολοκληρωθεί, η πολιτεία είχε το χρόνο να αξιολογήσει και να πάρει αποφάσεις (με βάση την επιστημονική γνώση και όχι πολιτικά) και γενικώς τα ΜΜΕ ήταν πιο συγκρατημένα σε ότι παρουσίαζαν.

 

 

Σήμερα η αρνητική «είδηση» μιας έρευνας  έχει κάνει το γύρο του κόσμου πριν κάποιος υπεύθυνος προλάβει να διαβάσει όλο το σώμα της έρευνας για να καταλάβει το πραγματικό νόημα της.

 

Τι φταίει για αυτό;

  1. Η αγωνία για επιστημονική πρωτοπορία, σημαντικές ανακοινώσεις κλπ που θα προσφέρουν και τις επόμενες χρηματοδοτήσεις. Σχεδιάζονται πολλές έρευνες χωρίς να λαμβάνουν υπόψη όλα τα στοιχεία, βγαίνουν ενδιάμεσα ατελή αποτελέσματα για να προλάβουν «ανταγωνιστές», τιτλοφορούνται προσεκτικά μεν, αλλά με τρόπο που θα τραβήξουν την προσοχή των ΜΜΕ και παέι λέγοντας.
  2. Ο τρόπος που λειτουργούν τα ΜΜΕ και το τι είναι είδηση. Πόσοι θα διαβάσουν μια είδηση για μια αρχική υποψία ότι μια ουσία ειναι επικίνδυνη (που θα βγει πρωτοσέλιδο!!!) και πόσοι θα διαβάσουν αν αυτό καταρριφθεί επιστημονικά; Θάναι ζήτημα αν γραφτεί ένα ειδησάριο σε κάποια εσωτερική σελίδα, άρα τι μένει στον κόσμο; Επίσης η ταχύτητα με την οποία αναπαράγονται οι ειδήσεις και το έλλειμμα της διασταύρωσης βοηθάνε σε αυτή την κατάσταση.
  3. Το διαδίκτυο και τα e-mail. Το πρώτο με την ταχύτατη και αφιλτράριστη αναπαραγωγή οποιασδήποτε φημολογίας (και μη μου πείτε ότι κατηγορώ το Μέσον… προφανώς και όχι!). Επίσης, γίνομαι συχνά δέκτης e-mail από πολλούς φίλους που εμπιστεύομαι μεν, αλλά με ενημερώνουν μαζί με όλους τους άλλους που είναι cc, για θεωρίες συνωμοσίας, για τα επικίνδυνα εμβόλια, για επικίνδυνες ουσίες, για κάθε λογής μικρά και μεγάλα που μπορεί να μου τύχουν αν…. και ως γνωστόν, πες πες κάτι μένει!
  4. Έχουμε χάσει την εμπιστοσύνη μας στις Βιομηχανίες, αλλά και στο κράτος ελέγχου. Δικαίως σε κάποιο βαθμό! Λείπει όμως και η απαραίτητη εκπαίδευση για το τί είναι ρίσκο – το έχω ξαναπει – που είναι μια πολύ παρεξηγημένη έννοια. Είναι χρέος της πολιτείας το πώς θα μας εκπαιδεύσει για να αφομοιωθεί η έννοια του αποδεκτού κινδύνου (ρίσκου) για όλα τα θέματα, κυρίως όμως για την υγεία μας και τη διατροφή μας.

 

Για να γυρίσω στα αναψυκτικά και στην αφορμή του άρθρου, πέτυχα τη νηφάλια Πόπη Τσαπανίδου να ρωτάει στην εκπομπή της για το θέμα μας, ένα καθηγητή Ογκολογίας από το Πανεπιστήμιο Αθηνών (να με συγχωρήσει που δεν συγκράτησα το όνομά του). Ξεκίνησε με τη δήλωση να μην ανησυχήσει ο κόσμος, είπε να μη δώσουμε μεγάλο βάρος στη μελέτη γιατί έχει κενά και έστειλε το μήνυμα του μέτρου σε όλα. Οι υπερβολές βλάπτουν, με μέτρο όλα επιτρέπονται. Και επεσήμανε μάλιστα πως οι μελέτες που είχαν αφήσει υπόνοιες για την ασπαρτάμη, δεν ισχύουν πια γιατί έχουν ανατραπεί και δεν ήταν τεκμηριωμένς σωστά. Ομολογώ ότι δεν είχα ακούσει τέτοια σαφή δήλωση. Είχα μείνει στο σάλο που είχε γίνει παλιότερα διατηρώντας τις επιφυλάξεις μου και προφανώς ο καθησυχασμός που ήρθε από νεώτερες έρευνες χάθηκε στα «ψιλά». Μου έκανε εντύπωση ο λογος του καθηγητή. Γενικώς δηλαδή σε ένα θέμα που θα μπορούσε να γίνει αρεστός αφήνοντας υπόνοιες κλπ, όπως έχουμε δει να γίνεται πολλές φορές, αποκλιμάκωσε το θέμα, ψύχραιμα και με σιγουριά και έδωσε πειστικές απαντήσεις. Θα τον ξανακαλέσουν άραγε κάπου αλλού, ή θα προτιμήσουν κάποιον που θα παίξει το παιχνίδι της δημοσιότητας;

 

Χρειάζεται κάποτε να γίνει μια συζήτηση ανάμεσα στους τέσσερεις κύριους πόλους της επικοινωνίας ευαίσθητων θεμάτων που αφορούν την υγεία και τη διατροφή μας. Την επιστημονική κοινότητα, την πολιτεία (Ελεγκτικές – Ρυθμιστικές Αρχές), τη Βιομηχανία και τα ΜΜΕ ώστε να διαπιστωθούν τα προβλήματα και να συμφωνήσουν σε κάποιους τρόπους με τους οποίους θα περιοριστούν οι «παρενέργειες» από τις φημολογίες που διασπείρονται άκοπα.

 

Για παράδειγμα, το  BBC έχει υιοθετήσει ένα «κώδικα» επικοινωνίας, με συγκεκριμένες οδηγίες για τον τρόπο της επικοινωνίας σε θέματα επικινδυνότητας (Risk Communications). Μήπως η ΕΣΗΕΑ θα μπορούσε να πάρει μια πρωτοβουλία για ένα πλαίσιο αρχών, στο πρότυπο του συγκεκριμένου κώδικα;

 

Δεν λέμε να ζούμε στην μακαριότητα της απόλυτης ασφάλειας – δεν υπάρχει άλλωστε – αλλά να ελαχιστοποιήσουμε τους «πλασματικούς» κινδύνους και τις άσκοπες – και πολλές φορές επικίνδυνες – ανησυχίες μας.

 

Γιατί δηλαδή να διαιωνίζονται επικίνδυνες φοβίες όπως για παράδειγμα, σε ορισμένες χώρες που οι γονείς διστάζουν να εμβολιάσουν τα παιδιά τους με το τριπλό εμβόλιο (μαγουλάδες, ιλαρά και ερυθρά) επειδή κάπου κάποιος έγραψε ότι υπάρχει θέμα αυτισμού; Γιατί δημιουργήθηκε αυτή η τόσο μεγάλη σύγχυση με το εμβόλιο της γρίππης; Γιατί παχύσαρκα άτομα να διστάζουν να καταναλώσουν light προϊόντα επειδή φοβούνται τις τεχνητές γλυκαντικές ουσίες; Για τέτοια θέματα κάποιος πρέπει να έχει την ευθύνη να απαντάει με αξιοπιστία. Ή είναι επικίνδυνα και κακώς κυκλοφορούν, ή είναι ασφαλή και δεν μας πέφτει λόγος… Και δεν περιμένω ένα κράτος – πατερούλη, αλλά επιτέλους για αυτά τα θέματα (τα συγκεκριμένα επαναλαμβάνω) δικαιούμαστε να έχουμε σαφείς απαντήσεις.

 

Χρειάζεται λοιπόν και ένα όργανο για θέματα υγείας και διατροφής που να κερδίσει την αξιοπιστία μας και να έχει δυνατή φωνή. Όταν γράφεται ή μεταδίδεται κάτι να βγαίνει και να δίνει ξεκάθαρα μηνύματα, λαμβάνοντας υπόψιν και την επιστημονική αλήθεια και τον τρόπο που εκλαμβάνονται τα μηνύματα. Για να μπορώ κι εγώ να πίνω το αναψυκτικό μου χωρίς άγχος!

 

 

Μάνος Σιφονιός

Επικοινωνιολόγος – Συγγραφέας